Formula zgjedhore favorizon partitë e mëdha, penalizon alternativat e reja: Votat e vogla mbeten pa përfaqësim në Kuvend

Në Kuvendin e ardhshëm të Shqipërisë, dy partitë kryesore – Partia Socialiste dhe Partia Demokratike – do të kenë përfaqësimin më të lartë, ndërkohë që shumë parti të vogla, megjithëse kanë marrë dhjetëra mijëra vota, nuk do të kenë asnjë përfaqësues. Kjo pasojë vjen si rezultat i sistemit zgjedhor të aplikuar këtë vit – “sistem proporcional rajonal” – i cili favorizon partitë e mëdha dhe penalizon alternativat e reja.

Të dhënat e përafërta nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) tregojnë se një mandat për Partinë Socialiste përfaqëson rreth 9,300 votues, ndërsa për koalicionin opozitar mbi 10,000 votues. Ndërkohë, Partia Koalicioni Euroatlantik, e drejtuar nga Lulzim Basha, ka marrë rreth 20 mijë vota, por nuk do të ketë përfaqësim në Kuvend. Nëse këto vota do të ishin të Partisë Socialiste, do të përktheheshin në 4 mandate.

Më e penalizuara rezulton të jetë nisma “Shqipëria Bëhet”, me mbi 56 mijë vota dhe vetëm një mandat. Të njëjtat vota, po t’i kishte marrë Partia Socialiste, do të siguronin 6 deputetë.

Sistemi që deformon përfaqësimin
Sipas analistëve, sistemi proporcional rajonal i zbatuar në Shqipëri, bazuar në metodën D’Hondt, ka një nivel të lartë deformimi të vullnetit të votuesve. Afrim Krasniqi, drejtor i Institutit Shqiptar për Studime Politike, thekson se ky sistem është bërë për të frenuar prurjet e reja politike. Sipas tij, në një sistem proporcional kombëtar, partitë e reja do të kishin më shumë mundësi për të ndikuar në krijimin e mazhorancës.

Në këtë sistem, Partia Socialiste siguroi 83 mandate, ndërkohë që me një sistem proporcional kombëtar do të kishte mesatarisht 72-74 deputetë. Po ashtu, partitë që marrin rreth 3% të votave në nivel kombëtar do të kishin të paktën 3-4 mandate, ndërkohë që në sistemin aktual ato mbeten pa përfaqësim, pavarësisht se pragu zyrtar është vetëm 1%.

Ekonomisti dhe analisti Neritan Sejamini e përshkruan këtë sistem si një “mozaik zgjedhjesh të ndara”, duke theksuar se Shqipëria zhvillon në fakt 12 zgjedhje rajonale dhe jo një zgjedhje kombëtare. Ai shpjegon se për shkak të dallimeve të mëdha në popullsi dhe numrin e mandateve mes qarqeve – nga Kukësi me 3 mandate e rreth 62 mijë banorë, deri te Tirana me 37 mandate e mbi 760 mijë banorë – sistemi krijon pabarazi të theksuar në përfaqësim.

Votat në Kukës vlejnë më shumë se në Tiranë
Sipas Sejaminit, një votë në Kukës ka peshë më të madhe për të siguruar një mandat krahasuar me një votë në Tiranë. Pragu efektiv për të fituar një mandat në Tiranë ishte rreth 2%, ndërsa në Kukës shkonte deri në 19%. Kjo do të thotë se partitë e vogla nuk kishin praktikisht asnjë mundësi të përfaqësoheshin në qarqet më të vogla.

“Ky sistem ndihmon polarizimin politik dhe ruan duopolin PS-PD,” thotë Sejamini, duke shtuar se mungesa e lidhjes reale të deputetëve me qarqet përkatëse e bën edhe më të pakuptimtë ndarjen rajonale të votave.

Deputetë me 21 mijë dhe me 360 vota
Krasniqi nënvizon se sistemi aktual prodhon deputetë me kontraste të theksuara për nga mbështetja elektorale – nga mbi 21 mijë vota deri në vetëm 360 vota – për shkak të listave të mbyllura dhe renditjes së kandidatëve nga partia. Kjo, sipas tij, i jep më shumë rëndësi institucionit të partisë sesa votës individuale.

Megjithëse i njëjti sistem aplikohet edhe në disa vende të BE-së si Spanja, Portugalia dhe Belgjika, në një vend të vogël si Shqipëria, ai ka efekte të tjera: e bën qeverinë më të qëndrueshme, por i mohon përfaqësimin shumë votuesve që mbështesin alternativa jashtë dy partive të mëdha.

Një sistem që kërkon rishikim
Në zgjedhjet e fundit, ndryshimet në Kodin Zgjedhor sollën rishpërndarje mandatesh në qarqe, duke i dhënë Tiranës një mandat shtesë dhe duke ia hequr një Korçës. Sipas të dhënave, opozita humbi rreth 9 mandate për shkak të mënyrës së përllogaritjes, të cilat përfunduan në favor të Partisë Socialiste.

Në përfundim, sistemi zgjedhor në Shqipëri po rezulton gjithnjë e më penalizues për partitë e reja dhe më pak i ndjeshëm ndaj vullnetit të shpërndarë të elektoratit. Analistët kërkojnë rishikim të tij dhe aplikimin e një formule që siguron përfaqësim më të drejtë dhe rrit përgjegjshmërinë demokratike.