I vendosur në majë të shkëmbinjve, Santorini është një industri turistike me famë botërore me vlerë marramendëse.
E ndërsa pamja mbresëlënëse tërheq mijëra e mijëra turistë, nën tokë ekziston rreziku i shpërthimit të një vullkani të mundshëm. BBC i ka kushtuar një artikull të gjatë pikërisht këtij ishulli dhe rrezikut nga vullkani. Një shpërthim i madh i lashtë krijoi ishullin magjik grek. Tani shkencëtarët po studiojnë për herë të parë se sa i rrezikshëm mund të jetë ndonjë shpërthim tjetër.
BBC News kaloi një ditë në bordin e anijes kërkimore mbretërore britanike Discovery ndërsa kërkonin të dhëna. Vetëm disa javë më parë, gati gjysma e 11,000 banorëve të Santorinit kishin ikur për siguri kur ishulli u mbyll pas një seri tërmetesh.
Ishte një kujtesë e ashpër se nën fshatrat idilike të bardha, të mbushura me restorante, e cdo gjë tjetër që e bën aq të veçantë, dy pllaka tektonike “puthen” në koren e Tokës. Profesor Isobel Yeo, një ekspert për vullkanet nëndetëse shumë të rrezikshme me Qendrën Kombëtare të Oqeanografisë Britanike, është duke udhëhequr misionin. Rreth dy të tretat e vullkaneve të botës janë nën ujë, por ato vështirë se monitorohen.
“Është pak si ‘jashtë syve, jashtë mendjes’ për sa i përket të kuptuarit të rrezikut të tyre, krahasuar me më të famshmit si Vezuvius,” thotë Isobel, teksa shikojmë dy inxhinierë që kapin një robot në madhësinë e një makine nga ana e anijes.
Kjo punë, që vjen kaq shpejt pas tërmeteve, do t’i ndihmojë shkencëtarët të kuptojnë se çfarë lloj trazirash sizmike mund të tregojnë se një shpërthim vullkanik është i afërt.
Shpërthimi i fundit i Santorinit ishte në vitin 1950, por deri në vitin 2012 pati një “periudhë trazirash”, thotë Isobel. Magma rrodhi në dhomat e vullkaneve dhe ishujt “u frynë”.
“Vullkanet nënujore janë të afta për shpërthime vërtet të mëdha, vërtet shkatërruese,” thotë Isobel.
“Ne jemi të përgjumur në një ndjenjë sigurie të rreme nëse jeni mësuar me shpërthime të vogla dhe vullkan që vepron i sigurt. Ju supozoni se e ardhmja do të jetë e njëjtë – por mund të mos jetë,” thotë Isobel.
Shpërthimi i Hunga Tunga në 2022 në Paqësor prodhoi shpërthimin më të madh nënujor të regjistruar ndonjëherë dhe krijoi një cunam në Atlantik me valë tronditëse të ndjera në Mbretërinë e Bashkuar. Disa ishuj në Tonga, pranë vullkanit, ishin aq të shkatërruar sa njerëzit e tyre nuk janë kthyer më.
Roboti zbret në shtratin e detit për të mbledhur lëngje, gazra dhe për të këputur copa shkëmbi. Ato ndenja janë hidrotermale, që do të thotë se uji i nxehtë derdhet nga çarjet dhe shpesh formohen pranë vullkaneve.
Janë arsyeja pse Isobel dhe 22 shkencëtarë nga e gjithë bota janë në këtë anije për një muaj. Deri më tani, askush nuk ka qenë në gjendje të kuptojë nëse një vullkan bëhet pak a shumë shpërthyes kur uji i detit në këto vrima përzihet me magmën.
“Ne po përpiqemi të hartojmë sistemin hidrotermal,” shpjegon Isobel. Nuk është si të bësh një hartë në tokë.
“Duhet të shikojmë brenda tokës”, thotë Isobel. Discovery po heton kalderën e Santorinit dhe po lundron për në Kolombo, vullkani tjetër i madh në këtë zonë, rreth 7 km (4.3 milje) në veri-lindje të ishullit.
Dy vullkanet nuk pritet të shpërthejnë menjëherë, por është vetëm çështje kohe.
Ekspedita do të krijojë grupe të dhënash dhe harta gjeohrezik për Agjencinë e Mbrojtjes Civile të Greqisë, shpjegon profesoresha Paraskevi Nomikou, një anëtar i grupit të urgjencës qeveritare që takohej çdo ditë gjatë krizës së tërmeteve.
Kjo po krijon një hartë 3D që tregon se si sistemi hidrotermik është i lidhur me dhomën e magmës së vullkanit ku gjenerohet një shpërthim. “Ne po bëjmë shkencë për njerëzit, jo shkencë për shkencëtarët. Ne jemi këtu për t’i bërë njerëzit të ndihen të sigurt,” thotë Paraskevi.
